Tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em là một bệnh lý mạn tính do hệ miễn dịch tấn công nhầm các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy, khiến cơ thể không thể kiểm soát lượng đường trong máu. Không giống như tiểu đường tuýp 2 – thường liên quan đến lối sống – tiểu đường tuýp 1 chủ yếu xuất hiện do yếu tố di truyền và môi trường.
Bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và kiểm soát đúng cách. Vậy nguyên nhân, triệu chứng và cách quản lý bệnh ở trẻ em như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em là gì?
Tiểu đường tuýp 1 là một dạng rối loạn chuyển hóa mạn tính, xảy ra khi tuyến tụy không sản xuất đủ insulin để kiểm soát lượng đường (glucose) trong máu. Bệnh chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em và thanh thiếu niên, nhưng cũng có thể xuất hiện ở người lớn.
Khác với tiểu đường tuýp 2 – thường liên quan đến lối sống và chế độ ăn uống – tiểu đường tuýp 1 là một bệnh tự miễn, nghĩa là hệ miễn dịch của cơ thể nhầm lẫn và tấn công các tế bào beta trong tuyến tụy, làm giảm hoặc ngừng sản xuất insulin. Khi insulin không đủ, đường không thể vào tế bào để tạo năng lượng, dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao bất thường.
Nếu không được kiểm soát đúng cách, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tim, thận, mắt, thần kinh và nhiều cơ quan khác. Hiện nay, chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn tiểu đường tuýp 1, nhưng việc quản lý tốt bằng insulin, chế độ ăn uống hợp lý và lối sống lành mạnh có thể giúp trẻ sống khỏe mạnh và hạn chế các biến chứng.
Nguyên nhân gây tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em
Tiểu đường tuýp 1 không phải do chế độ ăn uống hay béo phì gây ra mà chủ yếu liên quan đến yếu tố di truyền, hệ miễn dịch và các tác nhân môi trường.
Yếu tố di truyền
- Nếu trong gia đình có cha, mẹ hoặc anh chị em ruột mắc tiểu đường tuýp 1, trẻ có nguy cơ cao hơn mắc bệnh.
- Một số gen nhất định có liên quan đến hệ miễn dịch, chẳng hạn như nhóm gen HLA (human leukocyte antigen), có thể làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 1.
- Tuy nhiên, di truyền không phải là yếu tố duy nhất, vì nhiều trẻ không có tiền sử gia đình vẫn có thể mắc bệnh.
Hệ miễn dịch tấn công tế bào beta
- Ở trẻ mắc tiểu đường tuýp 1, hệ miễn dịch nhận diện nhầm tế bào beta trong tuyến tụy là “kẻ thù” và tấn công chúng, khiến cơ thể không thể sản xuất insulin.
- Quá trình phá hủy tế bào beta có thể diễn ra trong nhiều tháng hoặc nhiều năm trước khi các triệu chứng tiểu đường xuất hiện.
- Hiện nay, các nhà khoa học vẫn chưa xác định được chính xác nguyên nhân dẫn đến sự rối loạn này, nhưng nhiều giả thuyết cho rằng yếu tố môi trường có thể là tác nhân kích hoạt.
Yếu tố môi trường
- Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nhiễm virus có thể kích hoạt hệ miễn dịch tấn công tuyến tụy. Các virus như coxsackievirus, Epstein-Barr và rotavirus có thể liên quan đến sự khởi phát của tiểu đường tuýp 1.
- Trẻ em tiếp xúc sớm với sữa bò hoặc không được bú mẹ đầy đủ cũng có thể có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
- Một số yếu tố khác như thiếu vitamin D, stress kéo dài hoặc tiếp xúc với hóa chất độc hại cũng có thể đóng vai trò trong sự phát triển của bệnh.
Triệu chứng tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em
Các triệu chứng của tiểu đường tuýp 1 thường xuất hiện nhanh chóng và rõ rệt. Nếu phụ huynh nhận thấy các dấu hiệu dưới đây, cần đưa trẻ đến bác sĩ để kiểm tra:
Dấu hiệu ban đầu
- Khát nước nhiều: Trẻ cảm thấy khát liên tục, dù đã uống rất nhiều nước.
- Đi tiểu nhiều: Trẻ đi tiểu thường xuyên, đặc biệt là vào ban đêm (đái dầm ở trẻ đã biết kiểm soát bàng quang).
- Giảm cân không rõ nguyên nhân: Mặc dù trẻ vẫn ăn uống bình thường hoặc thậm chí ăn nhiều hơn, nhưng cân nặng lại sụt giảm nhanh chóng.
- Mệt mỏi, uể oải: Trẻ thiếu năng lượng, hay buồn ngủ và không còn hoạt động vui chơi như trước.
- Đói liên tục: Cảm giác thèm ăn liên tục nhưng vẫn không đủ năng lượng.
Dấu hiệu nguy hiểm
- Hơi thở có mùi trái cây: Đây là dấu hiệu của tình trạng nhiễm toan ceton do cơ thể đốt cháy chất béo thay vì sử dụng glucose.
- Buồn nôn, đau bụng: Dấu hiệu của sự mất cân bằng đường huyết nghiêm trọng.
- Thở nhanh, khó thở: Cơ thể cố gắng đào thải axit ceton qua phổi.
- Mất ý thức, hôn mê: Đây là tình trạng nguy hiểm cần cấp cứu ngay lập tức.
Chẩn đoán tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em
Bác sĩ có thể sử dụng các phương pháp sau để chẩn đoán tiểu đường tuýp 1:
- Xét nghiệm đường huyết ngẫu nhiên: Nếu kết quả >200 mg/dL, có thể trẻ đã mắc tiểu đường.
- Xét nghiệm đường huyết lúc đói: Đường huyết ≥126 mg/dL sau khi nhịn ăn 8 tiếng có thể là dấu hiệu của bệnh.
- Xét nghiệm HbA1c: Nếu HbA1c ≥6,5%, trẻ có nguy cơ cao bị tiểu đường.
- Xét nghiệm kháng thể tự miễn: Kiểm tra các kháng thể tấn công tế bào beta trong tuyến tụy để xác định tuýp bệnh.
Biến chứng của tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em
Nếu không kiểm soát tốt, bệnh có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm:
- Nhiễm toan ceton: Đây là tình trạng cấp cứu, có thể dẫn đến hôn mê nếu không được điều trị kịp thời.
- Tổn thương thần kinh: Dây thần kinh ngoại biên có thể bị tổn thương, gây tê bì chân tay.
- Tổn thương thận: Đường huyết cao kéo dài có thể làm hỏng thận, dẫn đến suy thận.
- Ảnh hưởng mắt: Tăng nguy cơ mắc bệnh võng mạc tiểu đường, có thể gây mù lòa.
Cách kiểm soát tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em
Việc kiểm soát tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em cần kết hợp giữa tiêm insulin, theo dõi đường huyết, chế độ ăn uống khoa học và tập luyện thể thao đều đặn.
- Tiêm insulin hàng ngày: Do cơ thể không tự sản xuất insulin, trẻ cần tiêm insulin theo chỉ định của bác sĩ để kiểm soát đường huyết. Việc tiêm đúng liều lượng và thời điểm giúp ngăn chặn biến chứng nguy hiểm.
- Theo dõi đường huyết thường xuyên: Kiểm tra đường huyết nhiều lần trong ngày giúp điều chỉnh insulin và chế độ ăn uống phù hợp, tránh tình trạng đường huyết quá cao hoặc quá thấp.
- Chế độ ăn uống khoa học: Hạn chế tinh bột tinh chế, tăng cường rau xanh, protein và chất béo tốt giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả. Nên chia nhỏ bữa ăn để duy trì mức đường ổn định.
- Tập thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất như đi bộ, bơi lội, đạp xe giúp tăng độ nhạy insulin và duy trì cân nặng hợp lý. Cần theo dõi đường huyết trước và sau khi tập để tránh hạ đường huyết đột ngột.
Sự kết hợp giữa các yếu tố trên giúp trẻ mắc tiểu đường tuýp 1 duy trì sức khỏe tốt, phát triển toàn diện và hạn chế nguy cơ biến chứng.
Kết luận
Tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em là một bệnh lý nghiêm trọng nhưng có thể kiểm soát được nếu được quản lý đúng cách. Việc theo dõi đường huyết, sử dụng insulin đúng liều lượng, duy trì chế độ ăn uống và vận động hợp lý sẽ giúp trẻ có cuộc sống khỏe mạnh, hạn chế các biến chứng về lâu dài. Phụ huynh cần trang bị kiến thức đầy đủ để đồng hành cùng con trên hành trình kiểm soát bệnh.
