Đái tháo đường (tiểu đường) là một rối loạn chuyển hóa mãn tính, ảnh hưởng đến quá trình điều hòa đường huyết trong cơ thể. Nếu không được kiểm soát tốt, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Trong đó, biến chứng cấp tính là những tình trạng xảy ra đột ngột, tiến triển nhanh và có thể đe dọa tính mạng bệnh nhân nếu không được xử lý kịp thời.
Các biến chứng cấp tính của đái tháo đường bao gồm hạ đường huyết, nhiễm toan ceton do đái tháo đường (DKA), tăng áp lực thẩm thấu không ceton (HHS) và nhiễm toan lactic. Dưới đây là chi tiết về từng biến chứng, nguyên nhân, triệu chứng và cách xử lý hiệu quả.
Biến chứng cấp tính của đái tháo đường
Biến chứng cấp tính của đái tháo đường thường xuất hiện khi đường huyết tăng hoặc giảm quá mức, làm rối loạn chức năng của nhiều cơ quan trong cơ thể. Dưới đây là những biến chứng nguy hiểm mà bệnh nhân tiểu đường có thể gặp phải.
Hạ đường huyết cấp tính
Hạ đường huyết là tình trạng lượng đường trong máu giảm xuống dưới mức bình thường, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thần kinh và các cơ quan quan trọng. Nếu không được xử lý kịp thời, bệnh nhân có thể rơi vào trạng thái hôn mê nguy hiểm.
Nguyên nhân gây hạ đường huyết
Hạ đường huyết xảy ra khi lượng đường trong máu giảm xuống dưới mức bình thường, thường dưới 3.9 mmol/L (70 mg/dL). Nguyên nhân chính bao gồm:
- Dùng quá liều insulin hoặc thuốc hạ đường huyết.
- Ăn quá ít, bỏ bữa hoặc ăn không đủ so với liều thuốc đã dùng.
- Vận động mạnh mà không bổ sung đủ năng lượng.
- Uống rượu khi đói hoặc dùng chung với thuốc hạ đường huyết.
Triệu chứng của hạ đường huyết
Hạ đường huyết có thể xuất hiện nhanh chóng, với các dấu hiệu sau:
- Cảm giác đói cồn cào, mệt mỏi và uể oải.
- Đổ mồ hôi nhiều, tim đập nhanh, run rẩy.
- Chóng mặt, nhìn mờ, cảm giác bồn chồn lo lắng.
- Nếu không xử lý kịp, bệnh nhân có thể mất ý thức, co giật hoặc rơi vào hôn mê.
Cách xử lý hạ đường huyết
- Ngay lập tức cho bệnh nhân uống nước đường, nước ép trái cây hoặc ăn bánh kẹo ngọt để tăng đường huyết.
- Nếu bệnh nhân mất ý thức, không nên ép ăn hoặc uống vì có thể gây nghẹt thở. Thay vào đó, cần tiêm glucagon nếu có sẵn hoặc gọi cấp cứu ngay.
- Theo dõi đường huyết sau 15 phút và bổ sung thêm thực phẩm nếu cần.
Nhiễm toan ceton do đái tháo đường (DKA)
Nhiễm toan ceton là một trong những biến chứng cấp tính nghiêm trọng của đái tháo đường, thường gặp ở bệnh nhân tiểu đường tuýp 1. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, DKA có thể đe dọa tính mạng bệnh nhân.
Nguyên nhân gây nhiễm toan ceton
Nhiễm toan ceton xảy ra khi cơ thể thiếu insulin nghiêm trọng, dẫn đến sự tích tụ xeton trong máu. Các nguyên nhân chính bao gồm:
- Ngừng hoặc bỏ quên liều insulin.
- Căng thẳng, nhiễm trùng, sốt hoặc chấn thương.
- Chế độ ăn kiêng quá mức hoặc nhịn ăn kéo dài.
Triệu chứng của nhiễm toan ceton
DKA có thể tiến triển trong vài giờ đến vài ngày, với các dấu hiệu điển hình như:
- Khát nước nhiều, tiểu nhiều, da khô.
- Buồn nôn, nôn mửa, đau bụng dữ dội.
- Hơi thở có mùi xeton (mùi trái cây thối).
- Mệt mỏi, khó thở, lú lẫn hoặc hôn mê nếu không được điều trị kịp thời.
Cách xử lý nhiễm toan ceton
- Nhập viện ngay để truyền insulin và dịch truyền để bù nước và điều chỉnh điện giải.
- Kiểm soát nhiễm trùng, sốt hoặc các bệnh lý nền gây kích hoạt DKA.
- Theo dõi sát đường huyết và điều chỉnh phác đồ điều trị lâu dài để tránh tái phát.
Tăng áp lực thẩm thấu không ceton (HHS)
Tăng áp lực thẩm thấu không ceton (HHS) là một biến chứng nguy hiểm, thường gặp ở bệnh nhân tiểu đường tuýp 2 khi đường huyết tăng quá cao nhưng không kèm theo nhiễm toan ceton. Tình trạng này có thể dẫn đến hôn mê và tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Nguyên nhân gây HHS
Tăng áp lực thẩm thấu không ceton xảy ra khi đường huyết tăng quá cao nhưng không kèm nhiễm toan ceton, thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường tuýp 2. Nguyên nhân phổ biến gồm:
- Kiểm soát đường huyết kém, uống ít nước.
- Sử dụng một số loại thuốc lợi tiểu hoặc corticosteroid.
- Nhiễm trùng hoặc bệnh lý cấp tính như suy thận.
Triệu chứng của HHS
- Khát nước dữ dội, da khô, môi nứt nẻ.
- Tiểu nhiều, mất nước nghiêm trọng.
- Lơ mơ, suy giảm ý thức hoặc hôn mê khi tình trạng trở nặng.
Cách xử lý HHS
- Bệnh nhân cần nhập viện để truyền dịch và insulin để giảm đường huyết từ từ.
- Kiểm soát huyết áp, cân bằng điện giải và điều trị nguyên nhân gây ra HHS.
- Tránh để đường huyết tăng quá cao bằng cách theo dõi đường huyết thường xuyên.
Nhiễm toan lactic
Nhiễm toan lactic là một biến chứng hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm của đái tháo đường, xảy ra khi cơ thể tích tụ quá nhiều acid lactic trong máu. Biến chứng này có thể gây suy hô hấp và tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Nguyên nhân gây nhiễm toan lactic
Nhiễm toan lactic là tình trạng tích tụ acid lactic trong máu, thường gặp ở bệnh nhân dùng thuốc metformin nhưng có vấn đề về thận hoặc gan. Một số nguyên nhân khác bao gồm:
- Nhiễm trùng nặng hoặc sốc nhiễm trùng.
- Thiếu oxy mô do suy tim, suy hô hấp hoặc mất máu nhiều.
- Sử dụng rượu bia quá mức.
Triệu chứng của nhiễm toan lactic
- Khó thở, đau ngực, tim đập nhanh.
- Buồn nôn, đau bụng dữ dội.
- Sốc, tụt huyết áp và có thể dẫn đến tử vong nếu không xử lý kịp.
Cách xử lý nhiễm toan lactic
- Nhập viện ngay để truyền dịch và điều chỉnh rối loạn axit-bazơ.
- Ngừng ngay thuốc metformin nếu bệnh nhân đang sử dụng.
- Hỗ trợ hô hấp và điều trị bệnh nền gây thiếu oxy mô.
Cách phòng ngừa biến chứng cấp tính của đái tháo đường
- Kiểm soát đường huyết: Dùng thuốc đúng liều, không tự ý bỏ thuốc. Kiểm tra đường huyết thường xuyên, nhất là khi có triệu chứng bất thường.
- Chế độ ăn uống hợp lý: Hạn chế đường tinh luyện, tinh bột nhanh hấp thu. Ăn nhiều chất xơ, đạm thực vật và uống đủ nước.
- Tập thể dục điều độ: Vận động nhẹ nhàng như đi bộ, yoga, bơi lội. Không tập luyện quá sức hoặc khi bụng đói.
- Hạn chế rượu bia và thuốc lá: Không uống rượu khi chưa ăn uống đầy đủ. Tránh hút thuốc để giảm nguy cơ biến chứng tim mạch.
- Nhận diện dấu hiệu sớm và xử lý kịp thời: Luôn mang theo đường hoặc kẹo ngọt để đề phòng hạ đường huyết. Nếu có triệu chứng nguy hiểm, đến bệnh viện ngay lập tức.
Kết luận
Biến chứng cấp tính của đái tháo đường là những tình trạng nguy hiểm, có thể gây tử vong nếu không được xử lý kịp thời. Người bệnh cần kiểm soát đường huyết tốt, tuân thủ phác đồ điều trị và duy trì lối sống lành mạnh để giảm nguy cơ biến chứng. Nếu có dấu hiệu bất thường, hãy đến cơ sở y tế ngay để được hỗ trợ kịp thời.
