Đái tháo đường type 2 là một trong những bệnh lý mãn tính phổ biến nhất trên toàn cầu, ảnh hưởng đến hàng triệu người mỗi năm. Không giống như đái tháo đường type 1 – tình trạng mà cơ thể không thể sản xuất insulin – đái tháo đường type 2 chủ yếu do cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả, dẫn đến lượng đường trong máu tăng cao.
Bệnh có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm mà không có dấu hiệu rõ ràng, chỉ được phát hiện khi đã xuất hiện các biến chứng nghiêm trọng. Vậy đái tháo đường type 2 là gì? Nguyên nhân do đâu, triệu chứng như thế nào, và làm thế nào để kiểm soát hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.
Đái tháo đường type 2 là gì?
Đái tháo đường type 2 (hay còn gọi là tiểu đường type 2) là một bệnh rối loạn chuyển hóa mãn tính, xảy ra khi cơ thể không thể sử dụng insulin một cách hiệu quả hoặc không sản xuất đủ insulin để duy trì đường huyết ổn định. Điều này dẫn đến tình trạng tăng đường huyết kéo dài, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.
Cơ chế sinh bệnh:
- Ở người khỏe mạnh, insulin giúp đưa glucose từ máu vào tế bào để tạo năng lượng.
- Ở người mắc tiểu đường type 2, các tế bào trong cơ thể trở nên “kháng insulin”, khiến glucose không được hấp thụ hiệu quả.
- Kết quả là tuyến tụy phải sản xuất nhiều insulin hơn để bù đắp, nhưng theo thời gian, chức năng này suy giảm, dẫn đến lượng đường trong máu tiếp tục tăng cao.
Phân biệt với đái tháo đường type 1:
- Đái tháo đường type 1: Do hệ miễn dịch tấn công các tế bào beta của tuyến tụy, khiến cơ thể không thể sản xuất insulin. Thường gặp ở trẻ em và người trẻ tuổi.
- Đái tháo đường type 2: Cơ thể vẫn sản xuất insulin nhưng không sử dụng hiệu quả. Thường gặp ở người lớn tuổi nhưng ngày càng phổ biến ở người trẻ do lối sống thiếu vận động và ăn uống không lành mạnh.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Mặc dù nguyên nhân chính xác của đái tháo đường type 2 chưa được xác định hoàn toàn, nhưng các nghiên cứu cho thấy rằng bệnh phát triển do sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và lối sống.
Nguyên nhân chính
- Kháng insulin – Đây là cơ chế cốt lõi của bệnh, khiến glucose không thể đi vào tế bào và tích tụ trong máu.
- Suy giảm chức năng tuyến tụy – Khi tuyến tụy hoạt động quá mức trong thời gian dài để sản xuất insulin, nó dần bị tổn thương và mất khả năng tiết insulin đủ để kiểm soát đường huyết.
Các yếu tố nguy cơ chính
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường type 2:
- Di truyền: Nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột mắc bệnh, nguy cơ của bạn cũng cao hơn.
- Thừa cân, béo phì: Đặc biệt là béo bụng, có liên quan chặt chẽ đến kháng insulin.
- Ít vận động: Lối sống ít vận động làm giảm khả năng cơ thể sử dụng insulin hiệu quả.
- Chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn quá nhiều đường, tinh bột tinh chế và chất béo bão hòa làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Tuổi tác: Nguy cơ mắc bệnh tăng theo độ tuổi, đặc biệt là sau 40 tuổi. Tuy nhiên, hiện nay bệnh đang có xu hướng trẻ hóa.
- Hội chứng chuyển hóa: Những người bị cao huyết áp, mỡ máu cao, gan nhiễm mỡ có nguy cơ cao mắc tiểu đường.
Triệu chứng của đái tháo đường type 2
Đái tháo đường type 2 thường phát triển âm thầm và có thể không có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, khi đường huyết tăng cao, các triệu chứng sau có thể xuất hiện:
Triệu chứng phổ biến
- Khát nước liên tục và uống nhiều nước.
- Đi tiểu thường xuyên, đặc biệt là vào ban đêm.
- Mệt mỏi, uể oải do cơ thể không thể sử dụng glucose để tạo năng lượng.
- Giảm cân không rõ nguyên nhân mặc dù ăn uống bình thường.
- Vết thương lâu lành do ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch.
- Nhiễm trùng da, nấm tái phát nhiều lần.
- Nhìn mờ do tổn thương võng mạc.
Triệu chứng không điển hình
Nhiều người mắc đái tháo đường type 2 nhưng không có triệu chứng cụ thể, chỉ phát hiện bệnh khi đi kiểm tra sức khỏe. Vì vậy, nếu bạn có các yếu tố nguy cơ, hãy đi khám định kỳ để phát hiện bệnh sớm.
Biến chứng của bệnh nếu không kiểm soát tốt
Nếu không kiểm soát tốt đường huyết, tiểu đường type 2 có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm:
Biến chứng cấp tính
- Hạ đường huyết (do dùng thuốc quá liều hoặc bỏ bữa).
- Tăng đường huyết cấp tính, có thể dẫn đến hôn mê nếu không xử lý kịp thời.
Biến chứng mãn tính
- Tim mạch: Nhồi máu cơ tim, đột quỵ.
- Thận: Suy thận, phải lọc máu.
- Mắt: Bệnh võng mạc tiểu đường, có thể dẫn đến mù lòa.
- Thần kinh: Tê bì, mất cảm giác ở tay chân, loét chân tiểu đường.
- Nhiễm trùng: Hệ miễn dịch suy giảm, dễ bị viêm nhiễm.
Cách kiểm soát và điều trị đái tháo đường type 2
Hiện nay, chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn đái tháo đường type 2, nhưng người bệnh có thể kiểm soát tốt bệnh bằng cách:
Thay đổi lối sống
- Chế độ ăn uống: Giảm đường, ăn nhiều rau xanh, chọn tinh bột tốt như gạo lứt, khoai lang, yến mạch.
- Tập thể dục: Đi bộ, bơi lội, đạp xe ít nhất 30 phút/ngày.
- Kiểm soát cân nặng: Giảm cân giúp cải thiện kháng insulin.
Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ
- Metformin – thuốc đầu tay trong điều trị.
- Các nhóm thuốc khác như Sulfonylurea, ức chế DPP-4.
- Một số trường hợp cần tiêm insulin.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ
- Đo đường huyết thường xuyên.
- Kiểm tra chức năng thận, mắt, tim mạch định kỳ.
Phòng ngừa đái tháo đường type 2 hiệu quả
Mặc dù đái tháo đường type 2 có yếu tố di truyền, nhưng phần lớn nguyên nhân gây bệnh xuất phát từ lối sống. Vì vậy, việc thay đổi thói quen sinh hoạt và dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa bệnh. Dưới đây là những biện pháp giúp giảm nguy cơ mắc bệnh một cách hiệu quả:
Duy trì cân nặng hợp lý
- Béo phì, đặc biệt là béo bụng, là một yếu tố nguy cơ chính của đái tháo đường type 2. Khi cơ thể có quá nhiều mỡ thừa, đặc biệt là ở vùng bụng, nó sẽ làm tăng tình trạng kháng insulin.
- Giảm cân ngay cả ở mức độ nhỏ (5-10% trọng lượng cơ thể) cũng có thể giúp cải thiện độ nhạy insulin và giảm nguy cơ mắc bệnh.
- Cách duy trì cân nặng hợp lý: Kết hợp chế độ ăn uống lành mạnh với việc tập luyện thể dục thường xuyên.
Xây dựng chế độ ăn uống khoa học
Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa đái tháo đường type 2. Một chế độ ăn lành mạnh cần tập trung vào các nguyên tắc sau:
Hạn chế đường và tinh bột tinh chế
- Tránh xa đồ uống có đường như nước ngọt, trà sữa, nước trái cây đóng hộp.
- Giảm tiêu thụ bánh kẹo, đồ ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn.
- Thay thế gạo trắng bằng các loại tinh bột tốt như gạo lứt, yến mạch, khoai lang.
Tăng cường rau xanh, chất xơ và thực phẩm giàu protein
- Rau xanh giúp giảm tốc độ hấp thụ đường và cải thiện độ nhạy insulin.
- Chọn các loại protein tốt như cá, thịt trắng, trứng, đậu hạt thay vì thịt đỏ và đồ ăn chiên rán.
- Dùng dầu thực vật có lợi như dầu ô liu, dầu hạt cải thay vì dầu mỡ động vật.
Tăng cường hoạt động thể chất
- Tập thể dục ít nhất 150 phút/tuần (tương đương 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần) giúp cải thiện độ nhạy insulin và giảm nguy cơ mắc bệnh.
- Các hình thức vận động phù hợp: Đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, yoga, thể dục nhịp điệu.
Kiểm soát căng thẳng và ngủ đủ giấc
- Căng thẳng kéo dài làm tăng mức đường huyết, kích thích sản xuất hormone cortisol gây kháng insulin.
- Giấc ngủ kém chất lượng cũng có liên quan đến nguy cơ mắc đái tháo đường type 2. Nên ngủ đủ 7-8 giờ mỗi đêm.
- Các phương pháp giảm căng thẳng: Thiền, yoga, hít thở sâu, nghe nhạc thư giãn, dành thời gian cho sở thích cá nhân.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ
- Nếu bạn có yếu tố nguy cơ cao (thừa cân, tiền sử gia đình mắc bệnh, huyết áp cao), hãy kiểm tra đường huyết định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu tiền tiểu đường.
- Tiền tiểu đường là giai đoạn mà đường huyết cao hơn mức bình thường nhưng chưa đạt ngưỡng tiểu đường. Nếu phát hiện sớm, có thể đảo ngược bằng cách thay đổi lối sống.
Kết luận
Đái tháo đường type 2 là một bệnh lý mãn tính nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả. Việc duy trì một lối sống lành mạnh, kết hợp giữa chế độ ăn uống khoa học, tập luyện thường xuyên, kiểm soát cân nặng và giảm căng thẳng sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh.
Nếu bạn thuộc nhóm có nguy cơ cao hoặc đã được chẩn đoán tiền tiểu đường, đừng chờ đợi đến khi bệnh tiến triển nặng. Hãy chủ động thay đổi thói quen sống từ hôm nay để bảo vệ sức khỏe lâu dài.
